نقطه آغاز تحول در اکتشافات سیارهای
در تیرماه ۱۳۴۴ (ژوئیه ۱۹۶۵)، فضاپیمای مارینر ۴ ناسا، نقطه عطفی در تاریخ اکتشافات فضایی رقم زد. این مأموریت نهتنها نخستین پرواز نزدیک به مریخ بود، بلکه برای اولین بار تصویری واقعی و نزدیک از سطح یک سیاره دیگر را در اختیار بشر قرار داد. موفقیتی که آغازگر عصری تازه در پژوهشهای منظومه شمسی و شناخت عمیقتر از همسایگان کیهانی ما شد.
مارینر ۴ چگونه بشر را به مریخ نزدیک کرد؟
مارینر ۴ در ۲۸ نوامبر ۱۹۶۴ پرتاب شد و پس از سفری هشتماهه، در فاصلهای کمتر از ۱۰ هزار کیلومتر از سطح مریخ عبور کرد. این کاوشگر تاریخی ۲۲ تصویر از سطح سیاره سرخ ثبت کرد و به زمین ارسال کرد؛ تصاویری که نمایی واقعی از سطح خشک، دهانهدار و بیابانی مریخ را برای اولینبار آشکار ساختند.
پیش از مارینر ۴، تلاشهای بسیاری از سوی دو ابرقدرت فضایی آن زمان، ایالات متحده و شوروی برای دستیابی به سیارات دیگر صورت گرفته بود. اما این مأموریت، اولین موفقیت واقعی در نزدیکشدن به مریخ و بازگشت ایمن دادههای علمی به زمین بود.
رقابت فضایی دهه ۶۰؛ زمینهساز پیشرفتهای شگرف
در کمتر از هشت سال پس از پرتاب اسپوتنیک، نخستین ماهواره ساخت بشر (۱۹۵۷)، مأموریتهایی مانند لونار ۱ و لونار ۳ توسط شوروی، و اکسپلورر ۱ و پایونیر ۵ توسط ناسا، توانستند مرزهای دانش بشر درباره ماه، فضای میانسیارهای و کمربندهای تشعشعی زمین را گسترش دهند. اما آنچه نقطه عطف این روند بود، تمرکز بر سیارات نزدیک به زمین، یعنی زهره و مریخ، محسوب میشود.
نخستین تصاویر واقعی از سطح مریخ
دوربین نصبشده بر روی مارینر ۴ هنگام عبور از کنار مریخ، موفق به ثبت اولین تصاویر نمای نزدیک از یک سیاره بیگانه شد. این تصاویر، که طی چهار روز از طریق امواج رادیویی به زمین ارسال شدند، نشاندهنده سطحی خشک، بیجان و مملو از دهانههای برخوردی بودند؛ تصویری که با تصور رمانتیک انسانها از وجود حیات روی مریخ تفاوتی چشمگیر داشت.
در آن زمان تصور بر این بود که مریخ ممکن است جوی پایدار و قابلسکونت داشته باشد، اما تصاویر مارینر ۴ نشان داد که این سیاره بیشتر شبیه به ماه است تا زمین. عدم وجود آب، پوشش گیاهی یا نشانهای از حیات، باعث تجدید نظر جدی در دیدگاه علمی درباره مریخ شد.
فاصلهای عظیم و تأخیری محاسبهشده
در زمان عبور مارینر ۴، فاصله مریخ از زمین بیش از ۲۲۰ میلیون کیلومتر بود. به همین دلیل، فرمانهایی که به فضاپیما ارسال میشد باید با تأخیری دقیق ۱۲ دقیقهای انجام میگرفتند. همچنین تصاویر با سرعتی بسیار پایین و طی چند روز به زمین منتقل شدند، که این مسئله هیجان و اضطراب تیم عملیات در آزمایشگاه پیشرانش جت (JPL) را افزایش میداد.
NASA, JPL, MSSS, Caltech/Murray Lab, Esri
فراتر از یک مأموریت تصویربرداری
اگرچه تصاویر ارسالی مارینر ۴ نقطه قوت این مأموریت بودند، اما نقش علمی آن تنها به عکاسی محدود نشد. این کاوشگر اطلاعاتی درباره چگالی جو مریخ، میدان مغناطیسی میانسیارهای و ذرات باردار در فضا ثبت کرد. مأموریتی که در ابتدا برای هشت ماه برنامهریزی شده بود، در نهایت بیش از سه سال به فعالیت خود ادامه داد.
میراث مارینر ۴ در تاریخ اکتشافات فضایی
مارینر ۴ را میتوان آغازگر دوران نوین علم سیارهشناسی دانست. پس از آن، مأموریتهای متعددی با هدف مطالعه عمیقتر مریخ و سایر سیارات منظومه شمسی شکل گرفتند. امروز، دههها پس از آن پرواز تاریخی، ما میدانیم که مریخ زمانی دارای آب، آتشفشانهای فعال و حتی احتمالاً شرایطی برای میزبانی از حیات بوده است.
گرچه تنها یک درصد از سطح مریخ توسط مارینر ۴ تصویربرداری شد، اما همین درصد اندک، درک ما از سیاره سرخ را دگرگون ساخت.
