کشفی تازه که ستارهشناسان را شگفتزده کرد
در هفته گذشته، اخترشناسان موفق به کشف دنبالهدار عجیبی شدند که منشأ آن از خارج منظومه شمسی است. این جرم آسمانی که اکنون با نام 3I/ATLAS شناخته میشود، سومین جرم میانستارهای کشفشده در تاریخ بشر محسوب میشود و برخلاف مهمانان قبلی – یعنی «اوموآموا» (1I/ʻOumuamua) و «بوریسوف» (2I/Borisov) – ویژگیهایی کاملاً متفاوت دارد. بررسیهای اولیه نشان میدهد این دنبالهدار از بخشی کهنسال از کهکشان ما آمده و حتی ممکن است قدمتی بیشتر از خود منظومه شمسی داشته باشد.
بازگشت یک پژوهشگر به صحنه
همه چیز از پایاننامه دکترای «متیو هاپکینز» درباره مدلسازی اجرام میانستارهای در کهکشان راه شیری آغاز شد. درست پس از دفاع از رساله خود، هاپکینز قصد داشت کمی استراحت کند. اما بهمحض ظهور 3I/ATLAS، او بلافاصله به دنیای علم بازگشت و از مدل پژوهشی خود برای تحلیل منشأ این دنبالهدار بهره گرفت.
3I/ATLAS از کجا آمده است؟
طبق مقالهای که هاپکینز و استاد راهنمایش، پروفسور «کریس لینتات»، منتشر کردهاند، منشأ احتمالی 3I/ATLAS ستارهای پیر در ساختاری بهنام قرص ضخیم کهکشان راه شیری است؛ ناحیهای که محل تولد ستارههایی است که میلیاردها سال پیش شکل گرفتهاند. این بدان معناست که دنبالهدار 3I/ATLAS ممکن است بیش از ۷ میلیارد سال عمر داشته باشد؛ عمری طولانیتر از کل منظومه شمسی ما!
تفاوتهای چشمگیر با مهمانان قبلی
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد 3I/ATLAS، سرعت بسیار بالای آن است: این دنبالهدار با سرعت حدود ۵۷ کیلومتر بر ثانیه حرکت میکند؛ تقریباً دو برابر سریعتر از اوموآموا و بوریسوف.
همچنین دادههای تلسکوپ «VLT» در رصدخانه جنوبی اروپا نشان میدهد رنگ این دنبالهدار بسیار متمایل به قرمز است؛ رنگی که معمولاً در سیارکهای «سانتور» دیده میشود. این موضوع، بههمراه شباهتهای شیمیایی آن، باعث شده تا برخی آن را سیارک بدانند تا یک دنبالهدار معمولی.
عکاس: M. Hopkins/Ōtautahi-Oxford team / ESA/Gaia/DPAC, Stefan Payne-Wardenaar, CC-BY-SA 4.0
قرمزی دنبالهدار؛ چرا اینقدر مهم است؟
پروفسور لینتات میگوید رنگ سرخ 3I/ATLAS میتواند ناشی از برخورد پرتوهای کیهانی طی میلیاردها سال باشد؛ فرایندی که در دنبالهدارهای کهنسال شایع است. اگر منشأ این جرم واقعاً قرص ضخیم کهکشان باشد، ما در حال مشاهدهی نمونهای نادر از مادهای کهنه در کیهان هستیم.
آیا این دنبالهدار حاوی آب است؟
بر اساس مدل پژوهشگران، ستارههای مسنتر تمایل دارند اجرام میانستارهای غنی از آب تولید کنند. بنابراین اگر 3I/ATLAS واقعاً چنین جرمی باشد، با نزدیکشدن به خورشید، باید شاهد فعالیت دنبالهداری قابلتوجهی از آن باشیم. لینتات میگوید: «آزمون این فرضیه ساده است: اگر هنگام عبور از نزدیکی خورشید، این جرم فوران داشته باشد، احتمالاً حاوی آب فراوان است.»
آیا جهان پر از چنین اجرامی است؟
پاسخ کوتاه: بله. برآوردها نشان میدهد در کهکشان ما حدود ۱۰ به توان ۲۷ جرم میانستارهای وجود دارد. تخمین زده شده روزانه ۱۰ هزار جرم میانستارهای از محدوده مدار نپتون عبور میکنند؛ اما بیشتر آنها بهقدری کمنور هستند که نمیتوان آنها را مشاهده کرد.
با ظهور تلسکوپهایی چون رصدخانه «ورا روبین»، توانایی ما برای کشف این اجرام افزایش یافته است. این رصدخانه میتواند در عرض چند شب، بیش از ۲ هزار جرم جدید را شناسایی کند.
آیا زمین هم ممکن است از چنین جرمی آغاز شده باشد؟
یکی از نظریههای هیجانانگیز درباره منشأ حیات این است که سیارهها از مواد بهجامانده از اجرام میانستارهای شکل گرفتهاند. پروفسور لینتات میگوید: «شاید زمین ما هم روزی با ورود جرمی مشابه 3I/ATLAS متولد شده باشد؛ ایدهای فوقالعاده جذاب!»
جمعبندی
کشف دنبالهدار 3I/ATLAS نهتنها اطلاعات ارزشمندی درباره منشأ اجرام میانستارهای به ما میدهد، بلکه ممکن است پرده از گذشتهی بسیار دور کهکشان راه شیری نیز بردارد. این جرم با قدمتی فراتر از منظومه شمسی، به ما کمک میکند تا به منشأ سیارات، ساختار کهکشان و حتی پیدایش زمین نگاهی نو بیندازیم.
