شامگاه یکشنبه ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ (۷ سپتامبر ۲۰۲۵)، آسمان ایران و بسیاری از نقاط جهان شاهد یک ماه‌گرفتگی کامل خیره‌کننده خواهد بود که به دلیل رنگ قرمز وهم‌انگیز ماه، به ماه خونین معروف است. این پدیده، دومین خسوف کامل سال ۲۰۲۵، برای حدود ۷۷٪ از ساکنان زمین، از جمله ایران، قابل‌مشاهده است. در این مقاله از آی تی پالس، جزئیات این رویداد، زمان‌بندی دقیق، دلایل علمی رنگ قرمز ماه، و نکات رصدی را بررسی می‌کنیم، با استناد به منابع نجومی و واکنش‌های کاربران در X.
ماه خونین چیست و چرا رخ می‌دهد؟
مکانیسم ماه‌گرفتگی کامل
خسوف کامل زمانی رخ می‌دهد که زمین بین خورشید و ماه قرار گرفته و سایه کامل خود (umbra) را روی ماه می‌اندازد. این سایه از دو بخش تشکیل شده است:
- نیم‌سایه (Penumbra): منطقه‌ای که ماه کم‌نور می‌شود.
- سایه کامل (Umbra): منطقه‌ای که ماه کاملاً در تاریکی فرو می‌رود.
دلیل رنگ قرمز (ماه خونین)
رنگ قرمز ماه به دلیل پراکندگی نور در جو زمین است:
- هنگام خسوف، نور خورشید از جو زمین عبور می‌کند.
- جو زمین نورهای آبی را پراکنده کرده و به نورهای قرمز (با طول موج بلندتر) اجازه عبور می‌دهد.
- این نور قرمز روی سطح ماه بازتاب شده و آن را به رنگ سرخ یا نارنجی درمی‌آورد، که به ماه خونین معروف است.
این پدیده شبیه به رنگ قرمز غروب خورشید است و شدت آن به شرایط جوی زمین (مانند گردوغبار یا آلودگی) بستگی دارد.
زمان‌بندی ماه‌گرفتگی در ایران (۱۶ شهریور ۱۴۰۴)
این خسوف بیش از ۵ ساعت طول می‌کشد، اما مراحل کلیدی آن در نیمه‌شب رخ می‌دهد. زمان‌بندی به وقت ایران (IRST، UTC+3:30) به شرح زیر است:
| مرحله | زمان (IRST) | توضیحات |
|---|---|---|
| آغاز نیم‌سایه‌ای | ۱۸:۵۸ | ماه وارد نیم‌سایه زمین شده و به‌تدریج کم‌نور می‌شود. |
| آغاز جزئی | ۱۹:۵۷ | سایه زمین شروع به پوشاندن ماه کرده و رنگ قرمز ظاهر می‌شود. |
| آغاز کامل | ۲۱:۰۰ | ماه کاملاً در سایه زمین فرو می‌رود و به رنگ قرمز تیره درمی‌آید. |
| اوج خسوف | ۲۱:۴۱ | تاریک‌ترین لحظه خسوف، با ماه در مرکز سایه زمین. |
| پایان کامل | ۲۲:۲۲ | ماه شروع به خروج از سایه کامل می‌کند. |
| پایان جزئی | ۲۳:۲۶ | ماه کاملاً از سایه زمین خارج شده و به رنگ عادی بازمی‌گردد. |
| پایان نیم‌سایه‌ای | ۰۰:۲۵ (۱۷ شهریور) | رویداد به‌طور کامل پایان می‌یابد. |
مدت خسوف کامل: ۱ ساعت و ۲۲ دقیقه (از ۲۱:۰۰ تا ۲۲:۲۲).
ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ماه‌گرفتگی
- اندازه بزرگ‌تر ماه: این خسوف چند روز پیش از حضیض مداری (نزدیک‌ترین فاصله ماه به زمین، حدود ۳۵۶,۵۰۰ کیلومتر) رخ می‌دهد، بنابراین ماه کمی بزرگ‌تر (ابرماه جزئی) به نظر می‌رسد.
- تاریکی عمیق: ماه از بخش مرکزی سایه زمین عبور می‌کند، که باعث می‌شود خسوف تیره‌تر و رنگ قرمز پررنگ‌تر باشد.
- رصد جهانی: قابل‌مشاهده در اروپا، آفریقا، آسیا، استرالیا، و بخش‌هایی از آمریکا.
نکات رصدی برای ایران
- بدون نیاز به ابزار: ماه‌گرفتگی با چشم غیرمسلح قابل‌مشاهده است و نیازی به تلسکوپ ندارد.
- ابزار پیشنهادی: استفاده از دوربین دوچشمی یا تلسکوپ کوچک برای مشاهده جزئیات سطح ماه (مانند دهانه‌ها) توصیه می‌شود.
- مکان رصد: انتخاب مکانی با دید باز و دور از آلودگی نوری (مانند مناطق روستایی یا ارتفاعات) ایده‌آل است.
- عکاسی: برای عکاسی، از دوربین با لنز زوم و سه‌پایه استفاده کنید. تنظیمات پیشنهادی شامل ISO 400-800، دیافراگم f/8-f/11 و سرعت شاتر ۱/۱۰۰ تا ۱ ثانیه است.
- وضعیت آب‌وهوا: پیش‌بینی آب‌وهوای ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ در ایران نشان‌دهنده آسمانی صاف در اکثر مناطق است، اما بررسی پیش‌بینی محلی توصیه می‌شود.
اهمیت علمی و فرهنگی
- علمی: خسوف‌ها به دانشمندان کمک می‌کنند تا جو زمین و اثرات پراکندگی نور را مطالعه کنند. این رویداد همچنین فرصتی برای کالیبراسیون ابزارهای نجومی است.
- فرهنگی: ماه خونین در فرهنگ‌های مختلف، از جمله ایران، با افسانه‌ها و باورهای عامه همراه بوده و اغلب به‌عنوان نمادی از تغییر یا تحول دیده می‌شود.
واکنش‌های کاربران در X
کاربران در X با هیجان به این رویداد واکنش نشان داده‌اند:
- یکی از کاربران نوشت: «ماه خونین تو ایران؟ ۱۶ شهریور حتما دوربینمو آماده می‌کنم!»
- دیگری اظهار داشت: «این خسوف قراره خیلی تیره باشه، انگار ماه واقعا خون‌ریزی می‌کنه! نمی‌تونم صبر کنم.»
مقایسه با خسوف‌های دیگر
این خسوف دومین ماه‌گرفتگی کامل سال ۲۰۲۵ است. خسوف اول در ۲۶ مارس ۲۰۲۵ رخ داد و در ایران قابل‌مشاهده نبود. خسوف ۱۶ شهریور به دلیل تاریکی عمیق و نزدیکی به حضیض، یکی از تماشایی‌ترین رویدادهای نجومی سال خواهد بود.
نتیجه‌گیری
ماه‌گرفتگی کامل ۱۶ شهریور ۱۴۰۴ فرصتی بی‌نظیر برای رصد ماه خونین در ایران است. این پدیده با رنگ قرمز تیره، اندازه بزرگ‌تر ماه، و مدت طولانی خسوف کامل، برای علاقه‌مندان به نجوم و عکاسان آسمان شب جذاب خواهد بود. بدون نیاز به تجهیزات خاص، کافی است در نیمه‌شب ۱۶ شهریور به آسمان نگاه کنید و از این نمایش کیهانی لذت ببرید. آی تی پالس، مرجع اخبار نجوم، شما را با آخرین رویدادهای آسمانی همراهی می‌کند.
