هوش مصنوعی (AI) سال‌هاست که به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای بهبود تشخیص بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان، معرفی شده است. اما مطالعه‌ای جدید در دانشگاه علوم پزشکی سیلیسیا لهستان نشان می‌دهد که وابستگی بیش از حد به AI ممکن است به کاهش مهارت پزشکان در تشخیص منجر شود. این پژوهش، که در نشریه معتبر The Lancet Gastroenterology and Hepatology منتشر شده، زنگ خطری برای استفاده بی‌رویه از فناوری‌های AI در پزشکی است. در این مقاله از آی تی پالس، جزئیات این مطالعه، یافته‌ها، محدودیت‌ها، و پیامدهای آن را بررسی می‌کنیم، با استناد به گزارش‌ها و واکنش‌های کاربران در شبکه اجتماعی X.
یافته‌های مطالعه: افت ۲۰٪ در تشخیص آدنوم
جزئیات پژوهش
محققان بین سپتامبر ۲۰۲۱ و مارس ۲۰۲۲، عملکرد ۱۹ پزشک از چهار مرکز آندوسکوپی را در فرآیند کولونوسکوپی بررسی کردند. این مطالعه با تمرکز بر تشخیص آدنوم‌ها (توده‌های پیش‌سرطانی در روده بزرگ) انجام شد. نتایج نشان داد که پس از معرفی سیستم‌های هوش مصنوعی در اواخر سال ۲۰۲۱، نرخ تشخیص آدنوم توسط پزشکان به‌طور متوسط ۲۰٪ کاهش یافت. پژوهشگران این پدیده را «افت مهارت ناشی از وابستگی به هوش مصنوعی» (Automation-Induced Skill Degradation) نامیدند.
تناقض با مطالعات قبلی
این یافته‌ها در تضاد با کارآزمایی‌های تصادفی کنترل‌شده (RCT) پیشین است که نشان می‌دادند کولونوسکوپی با کمک AI می‌تواند نرخ تشخیص آدنوم را تا ۳۰٪ افزایش دهد. دکتر یوئیچی موری، پژوهشگر اقتصاد سلامت از دانشگاه اسلو و یکی از نویسندگان مطالعه، توضیح می‌دهد: «ممکن است در کارآزمایی‌های قبلی، گروه کنترل (بدون AI) به دلیل وابستگی پزشکان به AI در شرایط غیراستاندارد عمل کرده باشند. این موضوع نشان می‌دهد که پزشکان ممکن است به‌مرور مهارت‌های خود را به دلیل تکیه بیش از حد به فناوری از دست بدهند.»
محدودیت‌های مطالعه
این پژوهش، با وجود یافته‌های قابل‌توجه، محدودیت‌هایی نیز دارد:
- عدم ذکر نرم‌افزار AI: نام یا مشخصات سیستم‌های هوش مصنوعی استفاده‌شده ذکر نشده است. از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵، فناوری‌های AI، مانند مدل‌های Deep Learning، پیشرفت چشمگیری داشته‌اند، که ممکن است نتایج را تحت تأثیر قرار دهد.
- تعداد کم شرکت‌کنندگان: تنها ۱۹ پزشک در این مطالعه بررسی شدند، که نمونه کوچکی برای تعمیم نتایج است.
- ماهیت مشاهده‌ای: مطالعه از نوع مشاهده‌ای بود و نه آزمایشی، بنابراین نمی‌توان رابطه علّی قطعی بین استفاده از AI و افت مهارت برقرار کرد.
هشدار کارشناسان: خطر فرسایش مهارت‌های پزشکی
دکتر عمر احمد، متخصص غدد از دانشگاه کالج لندن، که در این مطالعه نقشی نداشته، در یادداشتی هشدار داد: «این پژوهش می‌تواند زنگ خطری برای اشتیاق بیش از حد به پذیرش سریع فناوری‌های AI باشد. این اولین شواهد بالینی است که نشان می‌دهد کاهش مهارت پزشکان می‌تواند کیفیت مراقبت از بیمار را تحت تأثیر قرار دهد.» او تأکید کرد که باید از فرسایش مهارت‌های اساسی، مانند تکنیک‌های آندوسکوپی با کیفیت، جلوگیری شود.
دکتر موری نیز به بلومبرگ گفت: «با پیشرفت بیشتر فناوری‌های AI، این افت مهارت ممکن است شدیدتر شود، به‌ویژه اگر پزشکان به‌طور کامل به این سیستم‌ها وابسته شوند.»
واکنش‌ها در شبکه اجتماعی X
کاربران در X واکنش‌های متفاوتی به این مطالعه نشان داده‌اند. یکی از کاربران نوشت: «اینکه AI داره مهارت پزشکان رو کم می‌کنه، ترسناکه. باید تعادل بین فناوری و مهارت انسانی پیدا کنیم.» کاربر دیگری اظهار داشت: «AI یه ابزاره، نه جایگزین. اگه پزشکان بهش بیش از حد تکیه کنن، انگار دارن خودشون رو از معادله حذف می‌کنن.» این واکنش‌ها نشان‌دهنده نگرانی عمومی درباره تأثیرات وابستگی به AI است.
زمینه‌های گسترده‌تر: تأثیر AI بر مهارت‌های انسانی
این مطالعه اولین نمونه از شواهد بالینی درباره تأثیر منفی AI بر مهارت‌های پزشکی نیست. پیش‌تر گزارش‌هایی درباره کاهش توانایی‌های فکری در حوزه‌هایی مانند برنامه‌نویسی، تحلیل داده، و حتی رانندگی به دلیل وابستگی به سیستم‌های خودکار منتشر شده بود. پدیده Automation Bias (تعصب خودکارسازی) و Deskilling (کاهش مهارت) در صنایعی که فناوری‌های AI به‌طور گسترده استفاده می‌شوند، به یک نگرانی رو به رشد تبدیل شده است.
در حوزه پزشکی، AI در تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان پوست، سرطان ریه، و سرطان روده عملکردی در سطح یا حتی بهتر از پزشکان نشان داده است. با این حال، این مطالعه نشان می‌دهد که وابستگی بیش از حد به AI می‌تواند مهارت‌های تشخیصی پزشکان را تضعیف کند، به‌ویژه در روش‌های پیچیده‌ای مانند کولونوسکوپی که نیاز به تجربه و دقت دستی دارد.
پیامدها و راهکارهای پیشنهادی
ضرورت تعادل بین AI و مهارت انسانی
کارشناسان پیشنهاد می‌کنند که برای جلوگیری از افت مهارت، باید:
- آموزش مداوم: پزشکان به‌طور منظم در روش‌های بدون AI آموزش ببینند تا مهارت‌هایشان حفظ شود.
- استفاده متعادل از AI: AI به‌عنوان یک ابزار کمکی استفاده شود، نه جایگزین تصمیم‌گیری انسانی.
- شفافیت در ابزارهای AI: شرکت‌های توسعه‌دهنده AI باید مشخصات و محدودیت‌های سیستم‌هایشان را به‌طور واضح اعلام کنند.
نیاز به تحقیقات بیشتر
محدودیت‌های این مطالعه، مانند نمونه کوچک و ماهیت مشاهده‌ای، نشان‌دهنده نیاز به کارآزمایی‌های گسترده‌تر و کنترل‌شده است. تحقیقات آینده باید شامل تعداد بیشتری پزشک، سیستم‌های AI مدرن‌تر (مانند مدل‌های ۲۰۲۵)، و روش‌های آزمایشی دقیق‌تر باشد.
تأثیر بر اعتماد به AI
این یافته‌ها ممکن است اعتماد عمومی به فناوری‌های پزشکی AI را تحت تأثیر قرار دهد. کاربران در X نگرانی‌هایی درباره کیفیت مراقبت‌های پزشکی در آینده مطرح کرده‌اند. یکی از کاربران نوشت: «اگه AI باعث بشه پزشکان مهارتشون رو از دست بدن، بیمارها چه بلایی سرشون میاد؟»
نتیجه‌گیری: AI، شمشیر دو لبه در پزشکی
مطالعه جدید دانشگاه سیلیسیا نشان می‌دهد که هوش مصنوعی، با وجود پتانسیل بهبود تشخیص، می‌تواند به کاهش مهارت پزشکان منجر شود. افت ۲۰٪ در تشخیص آدنوم‌ها زنگ خطری برای پذیرش بی‌رویه AI در پزشکی است. برای استفاده بهینه از AI، باید تعادلی بین فناوری و مهارت انسانی برقرار شود تا کیفیت مراقبت از بیماران حفظ گردد. آی تی پالس، مرجع اخبار فناوری و علمی ، شما را با آخرین تحولات این حوزه همراهی می‌کند.
