هجوم بیسابقه رباتها به وبسایتهای علمی
در ماههای اخیر، بسیاری از وبسایتهای علمی از جمله بانکهای اطلاعاتی و ژورنالهای پژوهشی با موجی از ترافیک غیرعادی مواجه شدهاند. این ترافیک ناشی از رباتهایی است که بهطور خودکار اقدام به استخراج حجم بالایی از اطلاعات میکنند؛ پدیدهای که باعث کندی یا حتی اختلال کامل در دسترسی به سایتها شده است.
بهعنوان مثال، وبسایت DiscoverLife که میلیونها تصویر گونههای زیستی را در خود جای داده، اخیراً دچار افت شدید عملکرد به دلیل فعالیت این رباتها شده است. این مشکل نهتنها بر عملکرد سرورها تأثیر میگذارد، بلکه دسترسی کاربران واقعی را نیز با اختلال مواجه میکند.
رباتهای مخرب در خدمت هوش مصنوعی
هدف اصلی این رباتها جمعآوری داده برای آموزش مدلهای زبانی و تصویری هوش مصنوعی است. با توجه به اینکه پایگاههای علمی دارای اطلاعات ارزشمند و بهروز هستند، برای توسعهدهندگان ابزارهای هوش مصنوعی اهمیت زیادی دارند.
اما برخلاف موتورهای جستجویی مانند گوگل که از رباتهای استاندارد و قانونمند استفاده میکنند، بسیاری از این رباتهای جدید بدون مجوز و با روشهایی تهاجمی وارد سایتها میشوند.
فشار مضاعف بر زیرساختهای علمی
بنا به گزارش شرکتهای میزبانی محتوا مانند BMJ و Highwire Press، در سال جاری تعداد درخواستهای دریافتی از سوی رباتها از مجموع کاربران انسانی نیز بیشتر شده است. این افزایش بیرویه، بار زیادی بر سرورها وارد کرده و در برخی موارد باعث از کار افتادن سایتها شده است.
حتی سایتهایی که بخشی از محتوای خود را پشت دیوار پرداخت (Paywall) مخفی کردهاند نیز در امان نیستند. برخی از رباتها میتوانند این موانع را دور بزنند و به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. این مسئله باعث نگرانی بسیاری از ناشران از جمله Wiley شده که اخیراً بیانیهای رسمی علیه خزش غیرمجاز منتشر کردهاند.
چرا رباتها افزایش یافتهاند؟
یکی از دلایل اصلی رشد این رباتها، توسعه مدلهایی مانند DeepSeek است. این مدل چینی نشان داد که میتوان ابزارهای هوش مصنوعی بسیار پیشرفته را با منابع سختافزاری محدود نیز آموزش داد. همین موضوع موجی از رقابت و تلاش برای دستیابی به دادههای آموزشی بیشتر را میان شرکتهای کوچک و بزرگ به راه انداخته است.
محدودیتگذاری برای رباتها: راهحلی با چالشهای فراوان
وبسایتهای علمی برای جلوگیری از خزش غیرمجاز، راهکارهایی مانند فایل robots.txt، فیلتر کردن IPها و استفاده از لیستهای سیاه را به کار میگیرند. با این حال، بسیاری از این رباتها به سادگی این موانع را نادیده میگیرند.
از سوی دیگر، برخی کاربران قانونی مانند پژوهشگران دانشگاهی نیز ممکن است از IPهای اشتراکی یا سرورهای پروکسی استفاده کنند؛ بنابراین فیلتر کردن بیشازحد میتواند به دسترسی کاربران واقعی نیز آسیب بزند. این مسئله باعث شده مقابله با رباتها نیازمند توازنی دقیق بین حفاظت از دادهها و حفظ دسترسی کاربران قانونی باشد.
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با خزش غیرمجاز
ایجاد توافقهای بینالمللی
کارشناسان بر این باورند که برای جلوگیری از بحران، نیاز به توافقنامههایی بینالمللی درباره استفاده منصفانه از دادهها در آموزش هوش مصنوعی وجود دارد.
شناسایی رباتهای خوب و بد
شرکتهایی مانند Cloudflare و PSI در حال توسعه بانکهای اطلاعاتی برای تشخیص رباتهای مجاز و غیرمجاز هستند. با این حال، سرعت ظهور رباتهای جدید، روند شناسایی آنها را دشوار کرده است.
اهمیت نقش دولتها و سیاستگذاران
ضروری است که نهادهای سیاستگذار با تدوین قوانین مشخص، مرز بین استفاده مجاز و سوءاستفاده از دادههای باز را تعیین کنند؛ در غیر این صورت، منابع ارزشمند علمی در معرض نابودی قرار خواهند گرفت.
جمعبندی: منابع علمی در معرض خطر خاموشی
اگر روند فعلی ادامه یابد و اقدامی مؤثر برای کنترل رباتهای استخراجکننده اطلاعات صورت نگیرد، بسیاری از پایگاههای علمی و آموزشی ممکن است به دلیل فشار فنی و هزینههای نگهداری بالا از دسترس خارج شوند.
بهعبارتی، ابزارهایی که به دادهها برای آموزش نیاز دارند، در آینده هیچ منبعی برای یادگیری نخواهند داشت اگر اکنون از منابع موجود بهدرستی محافظت نشود.
