در حالی که ایران یکی از شدیدترین خشکسالیهای دهههای اخیر را تجربه میکند و ظرفیت برخی سدها به زیر ۵ درصد رسیده، بحث بارورسازی ابرها بار دیگر داغ شده است. این فناوری، که از دهه ۱۹۴۰ وجود دارد، با هدف افزایش بارش از طریق تزریق مواد خاص به ابرها انجام میشود، اما اثربخشی، هزینه، و چالشهای آن همچنان محل بحث است. در این مقاله از آی تی پالس، با استناد به منابع معتبر مانند NDSU، GAO آمریکا، و گزارشهای داخلی، به بررسی کامل این روش میپردازیم.
بارورسازی ابرها چیست و چگونه کار میکند؟
بارورسازی ابرها (Cloud Seeding) روشی است که در آن مواد خاصی (مانند یدید نقره، یخ خشک، یا نمکهای هیگروسکوپ) به ابرها تزریق میشوند تا قطرات آب یا بلورهای یخ تشکیل شده و بارش افزایش یابد.
مکانیسم علمی
- ابرهای گرم (دمای بالای صفر): تزریق نمکهای هیگروسکوپ (مانند کلرید سدیم) باعث جذب رطوبت و بزرگ شدن قطرات میشود.
- ابرهای سرد (دمای زیر صفر): تزریق یدید نقره یا یخ خشک بهعنوان هسته یخزایی عمل میکند و قطرات فوقسرد را به بلور یخ تبدیل میکند.
- نتیجه: قطرات یا بلورها سنگین شده و بهصورت باران یا برف فرو میریزند.
روشهای اجرا
- هواپیما: رایجترین روش؛ هواپیماهای مخصوص با فلرهای رطوبتگیر (هر فلر ~۱ کیلوگرم ماده) به ابرها را هدف قرار میدهند.
- پهپاد: در ایران و برخی کشورها برای دقت بالاتر استفاده میشود.
- راکت یا توپخانه: در چین و امارات رایج است.
- ژنراتورهای زمینی: در مناطق کوهستانی برای تزریق مواد به ابرها.
هزینه بارورسازی ابرها
| منبع | هزینه تقریبی | توضیح |
|---|---|---|
| امارات (۲۰۱۵) | ۳,۰۰۰ دلار به ازای هر پرواز | ۱۸۶ پرواز، مجموع ۵۵۸,۰۰۰ دلار |
| هند (۲۰۲۵) | ۷۲,۳۰۰ دلار برای ۳۰۰ کیلومترمربع | نتایج ضعیف |
| ایران (تخمین) | ~۵۰۰ میلیارد تومان در سال | گزارشهای غیررسمی |
| آمریکا (NDSU, ۲۰۱۹) | ۰.۴۰ دلار به ازای هر جریب | هزینه متوسط عملیات |
نکته: هزینه به تعداد پروازها، نوع مواد، و گستردگی منطقه بستگی دارد. در ایران، هزینه سالانه ۵۰۰ میلیارد تومان گزارش شده، اما اثربخشی آن مورد تردید است.
اثربخشی بارورسازی ابرها
مطالعات مثبت
- استرالیا (۲۰۰۹): افزایش ۵-۱۳٪ بارش در کوههای تاسمانی.
- استرالیا (۲۰۱۴): افزایش ۱۴٪ میانگین بارش در کوههای برفی.
- امارات: ادعای افزایش ۱۵-۲۵٪ بارش در برخی مناطق.
مطالعات منفی یا محدود
- گزارش GAO آمریکا (۲۰۲۳): شواهد قطعی برای اثربخشی گسترده وجود ندارد؛ بسیاری از مطالعات مشاهدهای هستند و علت و معلولی را اثبات نمیکنند.
- چین: ادعای افزایش بارش، اما مطالعات مستقل اثربخشی را زیر سؤال بردهاند.
- ایران: نتایج عملیات بارورسازی (مانند پروژههای ۱۴۰۳) هنوز علنی و تأییدشده نیست.
جمعبندی علمی: افزایش بارش ۵-۱۵٪ در بهترین حالت، اما در مناطق خشک مانند ایران، ابرهای مناسب کم هستند و اثربخشی محدود است.
چالشهای بارورسازی ابرها
- نیاز به ابر مناسب: فقط ابرهای با رطوبت کافی و دمای مناسب پاسخ میدهند. در خشکسالی شدید، ابر کافی وجود ندارد.
- آلودگی محیطی: یدید نقره در مقیاس بزرگ ممکن است اثرات زیستمحیطی داشته باشد (هرچند مطالعات فعلی خطر را کم میدانند).
- هزینه بالا نسبت به بازده: در بسیاری از موارد، هزینهها بیشتر از منافع است.
- عدم قطعیت: نمیتوان دقیق پیشبینی کرد که بارش اضافی کجا فرود میآید یا آیا اصلاً رخ میدهد.
کارن هوارد، GAO آمریکا: «بارورسازی ابر اغلب در خشکسالی بیفایده است، زیرا ابرهای مناسب وجود ندارند.»
وضعیت بارورسازی ابرها در ایران
- عملیات فعلی: ایران از دهه ۱۳۷۰ بارورسازی را آغاز کرده و در سالهای اخیر با هواپیما و پهپاد ادامه داده است.
- هزینه: گزارشهای غیررسمی از ۵۰۰ میلیارد تومان در سال خبر میدهند.
- نتایج: وزارت نیرو ادعای افزایش ۱۰-۱۵٪ بارش در برخی مناطق را دارد، اما مطالعات مستقل تأیید نکردهاند.
- چالشها: کمبود ابر در خشکسالی، هزینه بالا، و عدم شفافیت در نتایج.
بارورسازی ابرها روشی است که در شرایط ایدهآل میتواند ۵-۱۵٪ بارش را افزایش دهد، اما در خشکسالیهای شدید مانند ایران ۱۴۰۴، تأثیر محدودی دارد. هزینه آن (از چند هزار دلار تا صدها میلیارد تومان) نسبت به بازده، بالا است و چالشهایی مانند نیاز به ابر مناسب و اثرات زیستمحیطی دارد. برای ایران، مدیریت مصرف آب، جمعآوری آب باران، و بهبود زیرساختها، و دیپلماسی آب گزینههای مؤثرتری هستند. آی تی پالس، مرجع اخبار علم و محیطزیست، شما را با آخرین تحولات همراهی میکند.
