کافئین یکی از پرمصرف‌ترین مواد محرک در دنیاست که بیشتر ما آن را از طریق نوشیدن قهوه یا چای دریافت می‌کنیم. اما آیا می‌دانستید که کافئین حتی در هنگام خواب هم بر عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد؟ پژوهش جدیدی که توسط محققان دانشگاه مونترآل انجام شده، نشان می‌دهد کافئین می‌تواند کیفیت خواب را کاهش داده و بازیابی جسمی و ذهنی را مختل کند؛ آن هم حتی زمانی که فرد در خواب عمیق به‌سر می‌برد.
کافئین چگونه بر خواب تأثیر می‌گذارد؟
مطالعه‌ای که در مجله Communications Biology منتشر شده، نشان داده که کافئین نه‌تنها در بیداری، بلکه در خواب نیز مغز را در وضعیت «بحرانی» نگه می‌دارد. در این وضعیت، مغز بین نظم و آشفتگی تعادل برقرار می‌کند؛ حالتی که اگرچه برای هوشیاری و تمرکز در روز مفید است، اما در شب مانع از استراحت کامل مغز و بدن می‌شود.
«حالت بحرانی» مغز چیست؟
دکتر «کریم جربی»، استاد روان‌شناسی و محقق ارشد این پروژه، می‌گوید:
«حالت بحرانی جایی است که مغز هم منظم و هم منعطف عمل می‌کند. این حالت برای پردازش سریع اطلاعات، تصمیم‌گیری چابک و یادگیری مؤثر مفید است. اما اگر مغز در این حالت باقی بماند، نمی‌تواند به‌درستی استراحت کند.»
بررسی علمی تأثیر کافئین هنگام خواب
در این تحقیق، فعالیت مغزی ۴۰ فرد بزرگسال سالم در دو شب متوالی بررسی شد. در یکی از شب‌ها، شرکت‌کنندگان سه و یک ساعت پیش از خواب، دو نوبت کافئین دریافت کردند و در شب دیگر، دارونما مصرف کردند. سپس امواج مغزی آنان با استفاده از دستگاه EEG ثبت و تحلیل شد.
نتایج چه چیزی را نشان داد؟
- افزایش پیچیدگی سیگنال‌های مغزی: مغز در حالت خواب، رفتار نورونی پویاتری داشت.
- کاهش امواج آهسته (تتا و آلفا) که با خواب عمیق مرتبط هستند.
- افزایش امواج بتا که با بیداری و فعالیت ذهنی همراه‌اند.
- اختلال در مرحله خواب NREM که معمولاً در آن بدن بازیابی می‌شود.
کافئین و اختلال در روند بازیابی مغز
دکتر جربی می‌گوید:
«در افرادی که کافئین مصرف کرده‌اند، حتی در خواب، مغز در وضعیت فعال‌تری باقی می‌ماند. این مسئله باعث می‌شود عملکرد حافظه و بازسازی ذهنی کاهش یابد.»
چرا جوانان بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند؟
بر اساس این پژوهش، تأثیر کافئین در جوانان ۲۰ تا ۲۷ ساله بسیار بیشتر از میانسالان است. دلیل آن، تراکم بالای گیرنده‌های آدنوزین در مغز جوانان است. آدنوزین ماده‌ای است که موجب خواب‌آلودگی می‌شود و کافئین با مهار آن، احساس بیداری ایجاد می‌کند. با افزایش سن، تراکم این گیرنده‌ها کاهش یافته و مغز واکنش کمتری به کافئین نشان می‌دهد.
آیا باید مصرف کافئین را محدود کنیم؟
با توجه به یافته‌های این تحقیق، بهتر است مصرف کافئین را چند ساعت پیش از خواب متوقف کنید، به‌ویژه اگر در گروه سنی جوان هستید یا از اختلالات خواب رنج می‌برید. کاهش مصرف قهوه در ساعات پایانی روز می‌تواند کیفیت خواب شما را به‌طور محسوسی افزایش دهد و به بازیابی بهتر ذهنی و جسمی کمک کند.
نتیجه‌گیری
تحقیق تازه دانشگاه مونترآل نشان می‌دهد که کافئین تأثیر عمیقی بر مغز در هنگام خواب دارد، حتی اگر فرد احساس کند به‌راحتی به خواب رفته است. این تأثیر به‌ویژه در جوانان مشهودتر بوده و می‌تواند بر حافظه، تمرکز و سلامت روان در طول روز اثر منفی بگذارد. با توجه به گسترش مصرف قهوه و نوشیدنی‌های کافئین‌دار، آگاهی از این موضوع می‌تواند به بهبود سبک زندگی کمک کند.
