در دنیایی که همه درباره‌ی «هوش مصنوعی عمومی» یا AGI صحبت می‌کنند – مرحله‌ای که در آن ماشین‌ها می‌توانند در تمامی زمینه‌های شناختی با انسان برابری کنند – کمتر کسی می‌داند چه کسی این واژه را ابداع کرده است. جالب آنکه، خالق این اصطلاح از همان ابتدا AGI را تهدیدی خطرناک برای آینده بشر می‌دانست.
تولد یک مفهوم در ذهن یک پژوهشگر گمنام
در تابستان ۱۹۵۶، گروهی از دانشمندان در کالج دارتموث آمریکا گرد هم آمدند تا درباره‌ی ساخت ماشین‌هایی با توانایی تفکر شبیه انسان بحث کنند. در آن نشست تاریخی، جان مک‌کارتی واژه‌ی «هوش مصنوعی» را ابداع کرد و سنگ‌بنای علمی نوین را گذاشت.
اما دهه‌ها بعد، اصطلاحی تازه‌تر در صدر مباحث علمی قرار گرفت: هوش مصنوعی عمومی (Artificial General Intelligence) – سطحی از هوش ماشینی که توانایی تطبیق، استدلال و یادگیری در هر زمینه‌ای را دارد، درست مانند ذهن انسان.
امروزه همین مفهوم محور رقابت غول‌های فناوری جهان است: از سرمایه‌گذاری‌های عظیم مایکروسافت، گوگل و متا گرفته تا ارزش چند تریلیون دلاری شرکت انویدیا که از تب AGI سود می‌برد. حتی سیاستمداران آمریکایی هشدار داده‌اند که اگر چین زودتر از آمریکا به آن برسد، «کار تمام است».
اما کمتر کسی می‌داند که چه کسی برای نخستین‌بار این اصطلاح را به کار برد — و هدفش از ابداع آن چه بود.
مارک گابراد؛ مردی که AGI را نام‌گذاری کرد
در سال ۱۹۹۷، مارک گابراد (Mark Gubrud)، دانشجوی دکترای دانشگاه مریلند، شیفته‌ی فناوری نانو و خطرات آن بود. او نگران بود که پیشرفت‌های سریع در حوزه‌های نوظهور، از جمله نانوتکنولوژی و هوش مصنوعی، به تسلیحات ویرانگرتر از سلاح‌های هسته‌ای منجر شوند.
در همان سال، گابراد مقاله‌ای با عنوان «فناوری نانو و امنیت بین‌المللی» در کنفرانس Foresight ارائه کرد. در آن مقاله، او هشدار داد که فناوری‌های پیشرفته ممکن است باعث تغییر ماهیت جنگ‌ها شوند و از دولت‌ها خواست که از «سنت جنگجویی» دست بکشند.
در میان مفاهیمی که بررسی کرد، برای نخستین‌بار از عبارت «هوش مصنوعی عمومی» (Artificial General Intelligence) استفاده کرد و آن را چنین تعریف نمود:
«منظور از هوش مصنوعی عمومی پیشرفته، سامانه‌هایی است که از نظر پیچیدگی و سرعت با مغز انسان برابری یا آن را پشت سر می‌گذارند، می‌توانند دانش عمومی را کسب، دست‌کاری و استدلال کنند و در هر زمینه‌ای که انسان به کار گرفته می‌شود، مفید باشند.»
اگر بخش پایانی را حذف کنیم، این همان تعریفی است که امروز تقریباً همه از AGI دارند.
گابراد بعدها توضیح داد که می‌خواست میان هوش مصنوعی تخصصیِ آن زمان (مثل سیستم‌های خبره) و نوعی از هوش ماشینی که واقعاً دارای درک و انعطاف انسانی باشد، تمایز قائل شود. با این حال، مقاله‌اش بازتاب گسترده‌ای نیافت و تا سال‌ها کسی به آن توجه نکرد.
بازتولد یک واژه در دوران پس از «زمستان هوش مصنوعی»
در اوایل دهه‌ی ۲۰۰۰، پس از دوره‌ای رکود علمی معروف به «زمستان هوش مصنوعی»، دوباره موجی از امید و پیشرفت شکل گرفت. بن گرتزل (Ben Goertzel) و کاسیو پنچین (Cassio Pennachin) در پی ایجاد تعریفی تازه از هوش مصنوعی بودند؛ هوشی که نه‌تنها برای وظایف محدود، بلکه برای کاربردهای عمومی و مشابه انسان قابل استفاده باشد.
در جریان نگارش کتابی در این زمینه، بحث بر سر انتخاب نام مناسب بالا گرفت. ری کورزویل در کتابش The Age of Spiritual Machines از «Strong AI» یا هوش قوی یاد کرده بود، اما این اصطلاح چندان دقیق نبود. یکی از شرکت‌کنندگان در این بحث، شین لگ (Shane Legg)، پیشنهاد داد واژه‌ی «General» به آن افزوده شود تا تمایز بین هوش خاص و هوش عمومی مشخص گردد. بدین ترتیب، اصطلاح Artificial General Intelligence (AGI) متولد شد — عبارتی که به‌سرعت در جامعه علمی رواج یافت.
لگ بعدها گفت: «گفتم بن، این‌که بگویی “هوش واقعی” بی‌احترامی به کل رشته است! اگر منظورت هوشی است که به‌صورت کلی عمل می‌کند، بهتر است آن را “هوش مصنوعی عمومی” بنامیم. به‌علاوه، خوش‌صدا هم هست!»
با انتشار کتاب Artificial General Intelligence و برگزاری نخستین کنفرانس‌های AGI، این واژه به‌تدریج وارد ادبیات علمی و فناوری شد.
فراموش‌شده‌ای که آینده را هشدار داد
وقتی گابراد متوجه شد دیگران از واژه‌ای که او نخستین‌بار به کار برده بودند استفاده می‌کنند، موضوع را به آنان گوشزد کرد. شین لگ بعدها اعتراف کرد که گابراد واقعاً اولین کسی بوده که آن را نوشته است، و خود او صرفاً واژه را «دوباره اختراع» کرده است.
با این حال، گابراد هرگز دنبال شهرت یا جایزه نرفت. تمرکز او بر خطرات رقابت تسلیحاتی و پیامدهای اخلاقی فناوری بود. او در سال‌های بعد، مقالاتی در مخالفت با ربات‌های قاتل خودکار و استفاده نظامی از هوش مصنوعی منتشر کرد.
اکنون، در حالی که غول‌های فناوری با صرف تریلیون‌ها دلار به‌دنبال تحقق AGI هستند، خود گابراد زندگی ساده‌ای دارد و می‌گوید:
«من یک دکترای ۶۶ ساله‌ام، بدون پول، بدون شغل، و بدون نام. اما واژه‌ای را به دنیا دادم که حالا جهان را تغییر می‌دهد. فقط امیدوارم مردم هشدارهایم را جدی بگیرند.»
